Homeopathy – Failing Randomized Controlled Trials Since 1835
Published by Joseph Albietz under Homeopathy
Bron : Science-Based Medicine, 16 april 2010
I’m sad to say that this is the last day of World Homeopathy Awareness Week. We’ve tried to give homeopathy its due honor, providing it the attention its practitioners clearly desire, while continuing to cover pertinent news in the world of homeopathy and providing a somewhat more sober, rational discussion of it on our homeopathy reference page.
Of course, most of this has not been news in the literal sense of the word. There hasn’t been anything truly new in homeopathy since its invention (no, not discovery; discovery implies that something actually exists to be found) by Hahnemann in 1796.
Well, perhaps that’s not quite fair. As our knowledge of reality (medicine, pharmacology, chemistry, physics, etc) has steadily improved, homeopathy’s plausibility has dwindled to the point of being indistinguishable from the roundest of numbers (0). And I suppose the recent contortions of logic, abuses of legitimate science, and pure magical thinking put forth to protect homeopathy from the relentless assault of science are far more impressive than that laid out by Hahnemann. So that’s news of a sort.
There’s also homeopathy’s long and rich tradition of abject failure in randomized controlled trials to consider. The overwhelming mountain of evidence showing homeopathy to have no effect beyond placebo is impressive and definitive. That’s data Hahnemann didn’t have, so that’s news too.
Each of these properly conducted studies and analyses demonstrates the scientific method’s utility to help us understand reality and protect us from our own delusions, but frankly, at this point they are about as exciting and useful as proving that the sun will rise in the east tomorrow morning. News? Not so much.
Nuremberg’s Less Famous Trial
I found myself wondering how far back this trail of negative trials goes; how long we’ve been having the identical argument. Pubmed’s earliest mention of homeopathy was in 1906, and the first RCT I found in its database was in 1980. However, the oldest double-blind RCT of which I found record was conducted in 1835 in Nuremberg, Bavaria, and subsequently described in an editorial in 2006 entitled “Inventing the randomized double-blind trial: The Nuremberg salt test of 1835.” Though the trial has its flaws, it was of sufficient quality to satisfy my historical curiosity with a thoroughly depressing answer: 175 years.
The local physicians and public health officials of Nuremberg held an understandably dim view of homeopathy, and as it gained popularity in Nuremburg they became more vocal, and more public, in their opposition:
Von Hoven accused homeopathy of lacking any scientific foundation. He suggested that homeopathic drugs were not real medicines at all and alleged homeopathic cures were either due to dietetic regimens and the healing powers of nature, or showed the power of belief. He called for an objective, comparative assessment by impartial experts. If, as he expected, homeopathic treatment proved ineffective, the government would need to take drastic measures to protect the lives of deceived patients.”
Sounds familiar, doesn’t it? Nuremburg’s resident homeopath Karl Prue’s defense should as well:
[Prue] pointed out that even children, lunatics and animals had been successfully cured. Based on Hahnemann’s assertions, he challenged Wahrhold/von Hoven to try the effects of a C30 dilution of salt on himself. The odds were 10 to 1, he claimed, that his opponent would experience some extraordinary sensations as a result – and these were nothing compared to the much stronger effects on the sick.”
Eventually a trial was designed and agreed upon by both parties to test the effect of a 30C dilution of salt. The trial design was surprisingly good, as it was:
Randomized: participants had an equal chance of being in either the control or experimental group
Controlled: participants not given the experimental therapy were given an indistinguishable and inert placebo
Blinded: participants didn’t know if they received the homeopathic dilution or placebo
Double-blinded: the experimenters didn’t know which participants received the homeopathic dilution or placebo, as the placebo and homeopathic dilution were prepared and the vials containing them randomized and coded by people independent from the experimenters.
Well Powered: the trial contained enough participants so that if, as Prue claimed “the odds were 10 to 1… to experience some extraordinary sensations” that it could detect a difference between the two groups.
Transparent: The design, hypothesis, methods and outcomes were agreed upon beforehand and explained in detail to all participants, conducted publicly (in a literal Pub in fact; these people were full of good ideas), results were published quickly, and any deviation from protocol was acknowledged.
Of the 54 people they managed to enroll, 50 completed the study three weeks later by reporting what, if any, “extraordinary sensations” they had experienced following ingestion of their vial. 5 people reported sensations in the homeopathic group, 3 in the control, which was statistically insignificant. Homeopathy had failed the first of many RCTs.
I am not putting this trial forward as the final (though perhaps it could be considered one of the first) nail in homeopathy’s coffin. The trial design had areas of potential bias, most notably that the symptoms which qualified as “extraordinary” are not well defined (though a glance at the homeopathic proving of “Natrum Muriaticum” or “table salt” provides some insight into this particular problem), and the fact that it relied upon participants to honestly report all symptoms; a hostile or imperceptive set of participants could easily confound the study. Nevertheless, on the whole it was solidly designed and executed, particularly when one considers that this is one of the first double-blind, randomized controlled trials ever documented.
Time To Move On
Here we are in 2010, 175 years after the first of legion negative RCTs of homeopathy, yet it persists with the same tired old arguments. Is there anything to gain from investing more time, money, resources, and ignoring the highly dubious ethics of subjecting human subjects to a trial that has no hope of benefiting them or humanity, just to prove one more time that homeopathy is an utter failure? No, and here’s why.
I look at the current debate surrounding homeopathy, and I see three primary groups. The first accepts the last two centuries of scientific progress and evidence and concludes that homeopathy is a delusion unworthy of further study. They don’t need another trial.
The second believes in homeopathy in spite of the gargantuan volume of evidence; further evidence will do nothing to change their minds. They don’t need another trial.
The final group is comprised of people who are unaware of the nature of homeopathy or the evidence that already exists. This final group requires exposure and education; they require World Homeopathy Awareness Week (SBM edition). They don’t need another trial.
zondag 25 april 2010
Wat te denken van (levens)lange gevangenisstraffen?
De manier waarop een samenleving omgaat met haar leden die een fout hebben begaan, is een maat en een test voor de graad van beschaving en mededogen van die samenleving. Net zoals voor individuen, geldt ook voor samenlevingen immers dat moeilijke omstandigheden de ware aard onthullen. In zijn daden heeft de dader getoond wie hij is, in haar reactie op die daden toont de maatschappij wie ze is.
Het idee van schuld en bestraffing heeft iets van het archaïsche, oud-testamentische beeld van de op wraak beluste god. Ons zogenaamde “rechtsgevoel” is vaak inderdaad niet veel meer dan een wraakgevoel. Iemand die ons heeft doen lijden, willen wij evenzeer doen lijden, opdat wij ons “voldaan” zouden kunnen voelen. Wij willen vergelding, genoegdoening op de barbaarse wijze. Desnoods met een ouderwetse volksjury. Aan de benadeelden (de “slachtoffers”) wordt zelfs gevraagd of zij wel genoegen kunnen nemen met de straf (d.i. het lijden) die de dader heeft gekregen. Het principe “oog om oog, tand om tand”, was aanvankelijk dan ook een principe van beperking dat stelde dat de wraak evenredig moest zijn met het aangedane leed.
Het nieuwe testament brengt, net zoals het boeddhisme, een boodschap van mededogen. Medemensen die een misstap hebben begaan, verdienen veeleer ons mededogen en onze zorg, dan onze woede en onze straf. Als een kind naar je toe komt en je een pijnlijke schop geeft, ga je toch geen wraak nemen en een schop teruggeven? Je gaat daarentegen uitleggen waarom een dergelijk gedrag niet wenselijk is. Voor kinderen lijkt ons dat begrijpelijk en normaal, maar op volwassenen reageren wij anders. Maar ook volwassenen die een misstap begaan, zijn ergens als kinderen die nog niet beter weten. Zij handelden uit onwetendheid en uit onmacht. “Niemand wil bewust het kwade,” zei Socrates al. In die zin is zelfs de vraag naar “toerekeningsvatbaarheid” een onmogelijke vraag waar zelfs psychiaters vaak niet uitkomen zodat een volksjury dan maar moet “beslissen”.
Het proces dient niet alleen om de misdaad en de dader vast te stellen en te bestraffen. Het is een manier om orde op zaken te stellen en aan iedereen duidelijk te maken wat in een ordelijke samenleving kan en wat niet kan. Het is ook een poging om te begrijpen, niet alleen hoe de dader tot zijn misdaad is gekomen, maar ook hoe de samenleving tot het soort lijden is gekomen dat de misdaad heeft mogelijk gemaakt. Het proces van de misdaad en van de dader, is ook het proces van de samenleving.
Wat kan de betekenis en de bedoeling zijn van de straf? Het kan niet de bedoeling zijn “genoegdoening” te geven aan de benadeelden, want dat is onmogelijk. Als iemand gedood of levenslang benadeeld is, zal de bestraffing van de dader in de ogen van de benadeelden nooit genoeg kunnen zijn, wat de blinde haat en de lynchmentaliteit verklaart. Maar het veroorzaakte leed kan nu eenmaal niet ongedaan worden gemaakt en “genoegdoening” is onmogelijk.
In een rechtsstaat moet de straf dan ook bepaald worden door de aard van de misdaad en niet door de intensiteit van het lijden. Het lijden is in principe immers even groot bij een ongewild accident met de dood tot gevolg als bij een moord met voorbedachte rade. De straf moet dan ook gericht zijn op het bijsturen, het corrigeren van de dader, zodat hij tot een nieuwe levenshouding met meer verantwoordelijkheid kan komen. De “straf” moet, naast de evidente bescherming van de samenleving, een opvoedende en waar mogelijk herstellende functie hebben. Zij moet een uiting zijn van de wijsheid van de samenleving en mag niet bepaald worden door het lijden en de woede van de benadeelden (de “slachtoffers”). Daarom kan de straf geen persoonlijke zaak zijn. In de straf benadrukt de samenleving haar normen en waarden. Suzanne van Well schrijft in haar boek met de brieven aan Hans van Themsche: “Een straf die gekozen wordt vanuit het standpunt van het slachtoffer ligt gevaarlijk dichter bij de wraak dan een straf die uitgaat van de verantwoordelijkheid en de natuur van de dader.” (p. 112) Prof. Dirk De Schutter zei over de gebeurtenissen in Dendermonde (in “Phara”): “Bij deze gebeurtenissen is iedereen slachtoffer: niet alleen de kinderen die gedood werden, hun ouders en hun familie, maar ook de ouders van Kim de Gelder, en ook Kim de Gelder zelf. Ook Kim de Gelder is een medemens die onze medemenselijkheid moet oproepen." Uiteindelijk is de gehele samenleving betrokken en moeten wij gezamenlijk nadenken over de samenleving waarin dat soort dingen zich kunnen voordoen. Iedereen lijdt immers. (zie ook het artikel van Peter Adriaenssens in de rubriek UIT DE PERS op deze site) Lao-Tse zei reeds: “Behandel goede mensen goed. Behandel niet-goede mensen ook goed. Zo komt het goede tot stand.”
Alleen mensen die lijden zijn in staat tot wanhoopsdaden die lijden bij anderen veroorzaken. Gelukkige mensen veroorzaken geen lijden. De enige duurzame mogelijkheid om het lijden te verminderen, zowel bij de slachtoffers als bij de daders, is dan ook het bewustzijn te vergroten en de vaardigheid tot gelukkig zijn te ontwikkelen.
Niemand wordt er beter van als mensen voor lange tijd in een gevangenis worden opgesloten. Maar hoewel wij misschien wel boeddhistisch of nieuwtestamentisch zouden willen denken, zijn onze gevoelens al te vaak nog barbaars en oudtestamentisch. En ook daar kunnen we dan alleen maar met mededogen naar kijken en vaststellen dat de huidige samenleving (d.i. wij) en de huidige volksjury’s nog niet verder zijn gekomen …
De manier waarop een samenleving omgaat met haar leden die een fout hebben begaan, is een maat en een test voor de graad van beschaving en mededogen van die samenleving. Net zoals voor individuen, geldt ook voor samenlevingen immers dat moeilijke omstandigheden de ware aard onthullen. In zijn daden heeft de dader getoond wie hij is, in haar reactie op die daden toont de maatschappij wie ze is.
Het idee van schuld en bestraffing heeft iets van het archaïsche, oud-testamentische beeld van de op wraak beluste god. Ons zogenaamde “rechtsgevoel” is vaak inderdaad niet veel meer dan een wraakgevoel. Iemand die ons heeft doen lijden, willen wij evenzeer doen lijden, opdat wij ons “voldaan” zouden kunnen voelen. Wij willen vergelding, genoegdoening op de barbaarse wijze. Desnoods met een ouderwetse volksjury. Aan de benadeelden (de “slachtoffers”) wordt zelfs gevraagd of zij wel genoegen kunnen nemen met de straf (d.i. het lijden) die de dader heeft gekregen. Het principe “oog om oog, tand om tand”, was aanvankelijk dan ook een principe van beperking dat stelde dat de wraak evenredig moest zijn met het aangedane leed.
Het nieuwe testament brengt, net zoals het boeddhisme, een boodschap van mededogen. Medemensen die een misstap hebben begaan, verdienen veeleer ons mededogen en onze zorg, dan onze woede en onze straf. Als een kind naar je toe komt en je een pijnlijke schop geeft, ga je toch geen wraak nemen en een schop teruggeven? Je gaat daarentegen uitleggen waarom een dergelijk gedrag niet wenselijk is. Voor kinderen lijkt ons dat begrijpelijk en normaal, maar op volwassenen reageren wij anders. Maar ook volwassenen die een misstap begaan, zijn ergens als kinderen die nog niet beter weten. Zij handelden uit onwetendheid en uit onmacht. “Niemand wil bewust het kwade,” zei Socrates al. In die zin is zelfs de vraag naar “toerekeningsvatbaarheid” een onmogelijke vraag waar zelfs psychiaters vaak niet uitkomen zodat een volksjury dan maar moet “beslissen”.
Het proces dient niet alleen om de misdaad en de dader vast te stellen en te bestraffen. Het is een manier om orde op zaken te stellen en aan iedereen duidelijk te maken wat in een ordelijke samenleving kan en wat niet kan. Het is ook een poging om te begrijpen, niet alleen hoe de dader tot zijn misdaad is gekomen, maar ook hoe de samenleving tot het soort lijden is gekomen dat de misdaad heeft mogelijk gemaakt. Het proces van de misdaad en van de dader, is ook het proces van de samenleving.
Wat kan de betekenis en de bedoeling zijn van de straf? Het kan niet de bedoeling zijn “genoegdoening” te geven aan de benadeelden, want dat is onmogelijk. Als iemand gedood of levenslang benadeeld is, zal de bestraffing van de dader in de ogen van de benadeelden nooit genoeg kunnen zijn, wat de blinde haat en de lynchmentaliteit verklaart. Maar het veroorzaakte leed kan nu eenmaal niet ongedaan worden gemaakt en “genoegdoening” is onmogelijk.
In een rechtsstaat moet de straf dan ook bepaald worden door de aard van de misdaad en niet door de intensiteit van het lijden. Het lijden is in principe immers even groot bij een ongewild accident met de dood tot gevolg als bij een moord met voorbedachte rade. De straf moet dan ook gericht zijn op het bijsturen, het corrigeren van de dader, zodat hij tot een nieuwe levenshouding met meer verantwoordelijkheid kan komen. De “straf” moet, naast de evidente bescherming van de samenleving, een opvoedende en waar mogelijk herstellende functie hebben. Zij moet een uiting zijn van de wijsheid van de samenleving en mag niet bepaald worden door het lijden en de woede van de benadeelden (de “slachtoffers”). Daarom kan de straf geen persoonlijke zaak zijn. In de straf benadrukt de samenleving haar normen en waarden. Suzanne van Well schrijft in haar boek met de brieven aan Hans van Themsche: “Een straf die gekozen wordt vanuit het standpunt van het slachtoffer ligt gevaarlijk dichter bij de wraak dan een straf die uitgaat van de verantwoordelijkheid en de natuur van de dader.” (p. 112) Prof. Dirk De Schutter zei over de gebeurtenissen in Dendermonde (in “Phara”): “Bij deze gebeurtenissen is iedereen slachtoffer: niet alleen de kinderen die gedood werden, hun ouders en hun familie, maar ook de ouders van Kim de Gelder, en ook Kim de Gelder zelf. Ook Kim de Gelder is een medemens die onze medemenselijkheid moet oproepen." Uiteindelijk is de gehele samenleving betrokken en moeten wij gezamenlijk nadenken over de samenleving waarin dat soort dingen zich kunnen voordoen. Iedereen lijdt immers. (zie ook het artikel van Peter Adriaenssens in de rubriek UIT DE PERS op deze site) Lao-Tse zei reeds: “Behandel goede mensen goed. Behandel niet-goede mensen ook goed. Zo komt het goede tot stand.”
Alleen mensen die lijden zijn in staat tot wanhoopsdaden die lijden bij anderen veroorzaken. Gelukkige mensen veroorzaken geen lijden. De enige duurzame mogelijkheid om het lijden te verminderen, zowel bij de slachtoffers als bij de daders, is dan ook het bewustzijn te vergroten en de vaardigheid tot gelukkig zijn te ontwikkelen.
Niemand wordt er beter van als mensen voor lange tijd in een gevangenis worden opgesloten. Maar hoewel wij misschien wel boeddhistisch of nieuwtestamentisch zouden willen denken, zijn onze gevoelens al te vaak nog barbaars en oudtestamentisch. En ook daar kunnen we dan alleen maar met mededogen naar kijken en vaststellen dat de huidige samenleving (d.i. wij) en de huidige volksjury’s nog niet verder zijn gekomen …
“Dood hem!”, zei de broer. Zijn gezicht was als uit steen gehouwen. “Dood hem!”, riep de moeder door haar tranen heen. “Dood hem!” zei ook de zuster, met trillende stem.
Bij het kampvuur waar de vergadering plaatsvond, kreeg ieder familielid de kans zich uit te spreken. Er moest een oordeel geveld worden over het leven van een jongeman die buiten, geboeid en met een angstige blik in zijn ogen, wachtte op de dingen die komen gingen. Moord is een verschrikkelijke daad. De moord op een vriend is een nog verschrikkelijker daad. Daar zat hij, met het bloed van zijn vriend nog aan zijn handen, in afwachting van zijn lot.
“Laten we dit goed overdenken”, zei de grootvader zacht. De tragedie waar zijn familie in was gedompeld, maakte de rimpels op zijn toch al doorgroefde gezicht nog dieper. Hij sprak met de stem van vele generaties.
"Zal onze jongen terugkomen als we deze man hebben omgebracht ?”
“Nee, nee, nee.” Dit woord bewoog zich langzaam door de kring van gepijnigden. Soms werd het gefluisterd, soms gemompeld, een enkele keer vol rancune uitgesproken.
“Als we deze man ombrengen, zal er dan meer voedsel zijn voor onze gemeenschap?”, vroeg de oude man, strak voor zich uitstarend.
Weer klonk het: “Nee, nee, nee.”
“Mijn broer spreekt ware woorden”, nam de oudoom het woord. Iedereen wendde zich tot hem. Een traan biggelde langs zijn wang.
“Laten we deze zaak heel zorgvuldig bekijken.”
En dat deden ze. Ze discussieerden de hele nacht, en brachten toen de man naar het kampvuur om het oordeel uit te spreken.
“Zie je die tipi?”, vroegen ze hem, wijzend naar de tent van de man die hij had vermoord. De moordenaar knikte. “Die is nu van jou”.
“En zie je die paarden?” Ze wezen naar de dieren die van de vermoorde man waren geweest. De dader knikte opnieuw.
“Ook die zijn nu van jou. Je bent van nu af aan een bloedverwant, je bent onze zoon. Je zult de plaats innemen van degene die je hebt gedood.”
De man zat op zijn knieën en keek omhoog, naar de gezichten van de aanwezigen. Zijn nieuwe leven was begonnen. En ook de stam begon aan een nieuwe episode.
Bruine Beer zat tegenover me aan tafel.
“Dit gebeurde aan het eind van de achttiende eeuw”, zei hij. “Ze hadden hem kunnen doden. Het stamrecht bood hen die mogelijkheid.”
Het verhaal maakte diepe indruk op me. Ik liet de woorden van Bruine Beer op me inwerken. Een moordenaar die wordt opgenomen door de familie van het slachtoffer, was zoiets mogelijk?
“Deze jongeman werd een zeer toegewijde zoon”, vervolgde Bruine Beer. “Toen hij stierf, was hij voor alle stammen in Noord-Amerika het schoolvoorbeeld van een liefhebbende, toegewijde zoon.”
Uit Gary Zukav, Verhalen van de Ziel. (met dank aan Catherine Paulus)
dinsdag 20 april 2010
Ik kan maar niet vergeven wat mij is aangedaan…
Mensen denken soms dat vergeven een cadeau is aan diegene die ons iets heeft aangedaan. In werkelijkheid is het juist omgekeerd: vergeven is een cadeau aan onszelf.
Ongeacht wat de ander ons heeft aangedaan, kunnen we weigeren nog verder afhankelijk te zijn van die ander. Door te vergeven tonen we onze emotionele en intellectuele onafhankelijkheid. De ander hoeft daarvoor geen straf te hebben uitgezeten, hoeft geen berouw te tonen en hoeft dat bovendien niet eens te weten!
Vergeven is tonen, zowel aan de ander als aan zichzelf, dat men een groter mens is. Niet-vergeven toont dat men niet hoger staat dan de ander. Als men het nodig heeft dat de ander lijdt (d.i. gestraft wordt) alvorens men verder kan, dan is men niet groter dan die ander. Dan geeft men bovendien een macht aan de ander en dan verliest men twee keer: één keer door het gebeuren zelf, en één keer door niet te vergeven.
Vergeven is weigeren de ander of het verleden nog verder die macht te geven. Vergeven is verdergaan met je leven en jezelf een heden en een toekomst gunnen.
Vergeven is niet vergeten maar is je bevrijden van de negativiteit in jezelf. Het is jezelf niet langer vergiftigen met haat. Niet-vergeven is als een gif nemen en hopen dat de ander daardoor zal sterven. Maar de ander zit in jezelf en je vergiftigt alleen jezelf. Als je iemand haat, haat je altijd het beeld van die ander dat zich in jezelf bevindt. Haat is een intern proces. Wat niet in jezelf is, kan je niet verstoren.
Vergeven is dan ook niet moeilijk. Je hoeft er niets voor te vergeten, het kost je niets, je moet er niemands toestemming voor krijgen en je hebt er niets anders voor nodig dan je bewustzijn. Ook vergeven is immers een intern proces. Het is gewoon kiezen voor liefde in plaats van voor lijden. Het komt er gewoonweg op neer af te stappen van het beeld van de ander als slecht mens, als misdadiger, als monster, en je een beeld te vormen van de ander als medemens, als iemand die het moeilijk heeft gehad en geleden heeft, als iemand die niet beter kon, als iemand die in onwetendheid leeft en misschien gewoon op het verkeerde moment op de verkeerde plaats was. Wie kan met zekerheid zeggen dat als hij op de plaats en in de omstandigheden van de ander geboren en opgegroeid zou zijn, hij het zoveel beter gedaan zou hebben? Alleen mensen die lijden, veroorzaken lijden bij anderen. Vergeven doorbreekt de keten en de cirkel van het lijden…
In de memorabele uitzending van 20/03/2010 op France 3 over Natasha Kampusch, het Oostenrijkse meisje dat ontvoerd en acht jaar vastgehouden werd, zei Natasha Kampusch woordelijk: “Ik heb dit alles overleefd omdat ik de daden van mijn gijzelaar kon vergeven op het ogenblik zelf dat hij ze stelde… “ Een boodschap die een opmerkelijke gelijkenis vertoont met de boodschap van Nelson Mandela en zelfs Jezus. Vergeven is inderdaad de enige leefbare optie tussen het Scylla en Charybdis van de gekmakende revolte en woede enerzijds en de ultieme resignatie in de vorm van depressie anderzijds.
Vergeven veronderstelt het aanvaarden van de ander als onvolmaakt mens. Dat is gemakkelijk als men aanvaardt dat men ook zelf een onvolmaakt mens is. Hoe meer men de eigen onvolmaaktheid erkent en aanvaardt, hoe meer men ook die van anderen kan aanvaarden, en omgekeerd. Liefde is niet het bewonderen van het volmaakte, maar het aanvaarden van het onvolmaakte.
Doe jezelf dus het cadeau van de vergeving. Daardoor geef je bovendien in ieder geval een inspirerend voorbeeld aan de mensen om je heen…
Mensen denken soms dat vergeven een cadeau is aan diegene die ons iets heeft aangedaan. In werkelijkheid is het juist omgekeerd: vergeven is een cadeau aan onszelf.
Ongeacht wat de ander ons heeft aangedaan, kunnen we weigeren nog verder afhankelijk te zijn van die ander. Door te vergeven tonen we onze emotionele en intellectuele onafhankelijkheid. De ander hoeft daarvoor geen straf te hebben uitgezeten, hoeft geen berouw te tonen en hoeft dat bovendien niet eens te weten!
Vergeven is tonen, zowel aan de ander als aan zichzelf, dat men een groter mens is. Niet-vergeven toont dat men niet hoger staat dan de ander. Als men het nodig heeft dat de ander lijdt (d.i. gestraft wordt) alvorens men verder kan, dan is men niet groter dan die ander. Dan geeft men bovendien een macht aan de ander en dan verliest men twee keer: één keer door het gebeuren zelf, en één keer door niet te vergeven.
Vergeven is weigeren de ander of het verleden nog verder die macht te geven. Vergeven is verdergaan met je leven en jezelf een heden en een toekomst gunnen.
Vergeven is niet vergeten maar is je bevrijden van de negativiteit in jezelf. Het is jezelf niet langer vergiftigen met haat. Niet-vergeven is als een gif nemen en hopen dat de ander daardoor zal sterven. Maar de ander zit in jezelf en je vergiftigt alleen jezelf. Als je iemand haat, haat je altijd het beeld van die ander dat zich in jezelf bevindt. Haat is een intern proces. Wat niet in jezelf is, kan je niet verstoren.
Vergeven is dan ook niet moeilijk. Je hoeft er niets voor te vergeten, het kost je niets, je moet er niemands toestemming voor krijgen en je hebt er niets anders voor nodig dan je bewustzijn. Ook vergeven is immers een intern proces. Het is gewoon kiezen voor liefde in plaats van voor lijden. Het komt er gewoonweg op neer af te stappen van het beeld van de ander als slecht mens, als misdadiger, als monster, en je een beeld te vormen van de ander als medemens, als iemand die het moeilijk heeft gehad en geleden heeft, als iemand die niet beter kon, als iemand die in onwetendheid leeft en misschien gewoon op het verkeerde moment op de verkeerde plaats was. Wie kan met zekerheid zeggen dat als hij op de plaats en in de omstandigheden van de ander geboren en opgegroeid zou zijn, hij het zoveel beter gedaan zou hebben? Alleen mensen die lijden, veroorzaken lijden bij anderen. Vergeven doorbreekt de keten en de cirkel van het lijden…
In de memorabele uitzending van 20/03/2010 op France 3 over Natasha Kampusch, het Oostenrijkse meisje dat ontvoerd en acht jaar vastgehouden werd, zei Natasha Kampusch woordelijk: “Ik heb dit alles overleefd omdat ik de daden van mijn gijzelaar kon vergeven op het ogenblik zelf dat hij ze stelde… “ Een boodschap die een opmerkelijke gelijkenis vertoont met de boodschap van Nelson Mandela en zelfs Jezus. Vergeven is inderdaad de enige leefbare optie tussen het Scylla en Charybdis van de gekmakende revolte en woede enerzijds en de ultieme resignatie in de vorm van depressie anderzijds.
Vergeven veronderstelt het aanvaarden van de ander als onvolmaakt mens. Dat is gemakkelijk als men aanvaardt dat men ook zelf een onvolmaakt mens is. Hoe meer men de eigen onvolmaaktheid erkent en aanvaardt, hoe meer men ook die van anderen kan aanvaarden, en omgekeerd. Liefde is niet het bewonderen van het volmaakte, maar het aanvaarden van het onvolmaakte.
Doe jezelf dus het cadeau van de vergeving. Daardoor geef je bovendien in ieder geval een inspirerend voorbeeld aan de mensen om je heen…
zaterdag 10 april 2010
Wat doe je dan met het onrecht in de wereld?
Recht en onrecht zijn menselijke concepten en waarden die in de natuur niet voorkomen. Als een leeuw een Thomson-gazelle bespringt en opeet, als een vogel een aardworm opeet, als de Neanderthaler door Homo sapiens werd verdrukt, zijn dat allemaal voorbeelden van wat wij recht of onrecht zouden kunnen noemen, afhankelijk van waar onze sympathie naar uitgaat. Maar de natuur gaat niet over recht of onrecht, maar over overleven.
De mens kan er echter naar streven de concepten en waarden van recht en onrecht in de samenleving te bevorderen om op die manier tot een betere wereld te komen waar het voor iedereen beter leven zou zijn. Dit model van een ideale wereld bestaat evenwel nog lang niet. De waarden van recht en onrecht zijn nog slechts zeer ten dele gerealiseerd in een klein gedeelte van de wereld en in een klein gedeelte van de samenleving.
Het is zoiets als volwassen zijn. Volwassen zijn is een ideaal model, maar als iemand niet aan dit ideale model voldoet, zouden we de betrokkene niet als “slecht” moeten bestempelen of bestraffen, maar zouden wij het als onze taak moeten zien die mens naar meer volwassenheid te begeleiden. Die mens is immers in zekere zin nog als een kind die een aantal dingen nog niet begrepen heeft, en een kind ga je niet bestraffen maar ga je de juiste dingen bijbrengen.
Wij kunnen ook zien dat het onrecht in de samenleving in de loop van de geschiedenis geleidelijk verminderd is (denk maar aan de afschaffing van de slavernij, de verklaring van de rechten van de mens, het internationale gerechtshof, enz.) maar dat het ideaal nog lang niet bereikt is. Dit hoeft geen reden tot cynisme of pessimisme te zijn, maar is een oproep tot meer bewust worden en mee bijdragen tot het verminderen van het onrecht in de wereld.
Dit proces heeft dus ook te maken met individueel en maatschappelijk bewustzijn. Mensen met een beperkt bewustzijn zien vooral het lokale onrecht in hun onmiddellijke omgeving, het onrecht dat henzelf of hun onmiddellijke naastbestaanden treft. Bovendien zien zij vooral het “onrecht” dat in hun nadeel uitvalt, niet het “onrecht” dat maakt dat zij zoveel méér hebben dan vele anderen. Vooral mensen in de rijke landen leven met een dergelijk beperkt bewustzijn. Het is alsof onze welstand, rijkdom en luxe ons geweten in slaap sussen en de mensen aanzetten tot onnadenkendheid en kortzichtigheid. Mensen met een groter bewustzijn zien dat dit lokale onrecht alleen maar een afspiegeling is van het wereldwijde gigantische onrecht.
Volgens Immanuel Kant moet je zo leven dat je gedrag als universele regel zou kunnen gelden. Hieruit volgt, volgens o.m. Jaap Kruithof, dat een manier van leven waarvan je met zekerheid weet dat ze niet voor iedereen mogelijk is, als immoreel moet worden beschouwd. De huidige wereld is dus nog ver verwijderd van dit ethische ideaal. Wij leven immers in een wereld waarin:
De filosoof Peter Singer stelde ooit een gedachtenexperiment voor dat samengevat als volgt gaat. Stel u voor dat u op de splitsing van een treinspoor staat en dat u de wissel kunt bedienen. U ziet in de verte een trein aankomen, die u zowel naar links als naar rechts kunt sturen. Op het ene spoor staat uw splinternieuwe dure wagen. Op het andere spoor zit een kind te spelen. U kunt dat kind niet meer weghalen, maar u kunt wel de wissel bedienen. Waar zult u de trein naartoe sturen?
De meeste mensen zullen het kind willen redden, zelfs ten koste van hun dure wagen. Maar dan herinnert Peter Singer er ons aan dat ook wij in de gelegenheid zijn om kinderlevens te redden. Op grond van plausibele ramingen en het raadplegen van deskundigen kwam de filosoof Peter Unger tot de conclusie dat 200 dollar voldoende is (rekening houdend met alle kosten) om van een ziek tweejarig kind een gezond zesjarig kind te maken. Op grond van deze informatie kan ieder van ons, met dezelfde creditcard waarmee hij of zij een skivakantie boekt, ook een bijdrage leveren aan Unicef of aan het Rode Kruis om een kind te redden. Alleen zijn de kinderen waar het om gaat zo ver weg en is het zo gemakkelijk om de ogen te sluiten en het niet te weten… (zie het interview met Peter Singer in de rubriek Actualiteit op deze website, en zie ook Peter Singer, Een Ethisch Leven, uitg. Spectrum, 2001)
Een ethisch leven is een leven van verantwoordelijkheid, niet alleen voor de eigen gedachten, emoties en daden, maar ook voor de gevolgen daarvan op andere mensen en op alle andere vormen van leven en op de omgeving, zowel in onze onmiddellijke levenssfeer als in het grotere kader van de hele aarde.
Een ethisch leven zou niet alleen bijdragen tot een betere, een meer humane en een gelukkiger wereld, maar zou ook individueel tot een gelukkiger en meer bevrediging schenkend leven leiden dan een leven dat geleid wordt door de principes van de consumptiemaatschappij. Een ethisch leven is een gelukkig leven.
Recht en onrecht zijn menselijke concepten en waarden die in de natuur niet voorkomen. Als een leeuw een Thomson-gazelle bespringt en opeet, als een vogel een aardworm opeet, als de Neanderthaler door Homo sapiens werd verdrukt, zijn dat allemaal voorbeelden van wat wij recht of onrecht zouden kunnen noemen, afhankelijk van waar onze sympathie naar uitgaat. Maar de natuur gaat niet over recht of onrecht, maar over overleven.
De mens kan er echter naar streven de concepten en waarden van recht en onrecht in de samenleving te bevorderen om op die manier tot een betere wereld te komen waar het voor iedereen beter leven zou zijn. Dit model van een ideale wereld bestaat evenwel nog lang niet. De waarden van recht en onrecht zijn nog slechts zeer ten dele gerealiseerd in een klein gedeelte van de wereld en in een klein gedeelte van de samenleving.
Het is zoiets als volwassen zijn. Volwassen zijn is een ideaal model, maar als iemand niet aan dit ideale model voldoet, zouden we de betrokkene niet als “slecht” moeten bestempelen of bestraffen, maar zouden wij het als onze taak moeten zien die mens naar meer volwassenheid te begeleiden. Die mens is immers in zekere zin nog als een kind die een aantal dingen nog niet begrepen heeft, en een kind ga je niet bestraffen maar ga je de juiste dingen bijbrengen.
Wij kunnen ook zien dat het onrecht in de samenleving in de loop van de geschiedenis geleidelijk verminderd is (denk maar aan de afschaffing van de slavernij, de verklaring van de rechten van de mens, het internationale gerechtshof, enz.) maar dat het ideaal nog lang niet bereikt is. Dit hoeft geen reden tot cynisme of pessimisme te zijn, maar is een oproep tot meer bewust worden en mee bijdragen tot het verminderen van het onrecht in de wereld.
Dit proces heeft dus ook te maken met individueel en maatschappelijk bewustzijn. Mensen met een beperkt bewustzijn zien vooral het lokale onrecht in hun onmiddellijke omgeving, het onrecht dat henzelf of hun onmiddellijke naastbestaanden treft. Bovendien zien zij vooral het “onrecht” dat in hun nadeel uitvalt, niet het “onrecht” dat maakt dat zij zoveel méér hebben dan vele anderen. Vooral mensen in de rijke landen leven met een dergelijk beperkt bewustzijn. Het is alsof onze welstand, rijkdom en luxe ons geweten in slaap sussen en de mensen aanzetten tot onnadenkendheid en kortzichtigheid. Mensen met een groter bewustzijn zien dat dit lokale onrecht alleen maar een afspiegeling is van het wereldwijde gigantische onrecht.
Volgens Immanuel Kant moet je zo leven dat je gedrag als universele regel zou kunnen gelden. Hieruit volgt, volgens o.m. Jaap Kruithof, dat een manier van leven waarvan je met zekerheid weet dat ze niet voor iedereen mogelijk is, als immoreel moet worden beschouwd. De huidige wereld is dus nog ver verwijderd van dit ethische ideaal. Wij leven immers in een wereld waarin:
- het ondanks de hoge vlucht van de wetenschap en de techniek niet mogelijk lijkt te zijn te voorkomen dat mensen elkaar martelen, vermoorden of laten verhongeren,
- een klein percentage van de wereldbevolking de overgrote meerderheid van de middelen en van de energievoorzieningen in handen heeft,
- een klein percentage van de wereldbevolking in een zonder meer obscene luxe leeft (op gewone spaarboekjes bij de banken in ons land staat ca. 150 miljard euro) terwijl de overgrote meerderheid van de wereldbevolking in mensonwaardige omstandigheden leeft,
- de Amerikaanse golfspeler Tiger Woods 78 miljoen dollar per jaar verdient, d.i. 148 dollar per minuut, terwijl wereldwijd één op vijf mensen met minder dan één dollar per dag moet rondkomen en om de 2 seconden ergens een mens van honger sterft,
- elke koe in de Europese Unie door de Common Agricultural Policy per dag met 2 euro wordt gesubsidieerd, d.i. méér dan wat 75% van alle Afrikanen per dag heeft om van te leven (volgens de Wereldbank krijgen Japanse koeien zelfs 7,5 dollar per dag),
- elke dag vele duizenden kinderen van honger en ontbering sterven terwijl de bevolking in de rijke landen (wij dus) in luxe baadt en een groot deel van zijn inkomen uitgeeft aan zaken die niet essentieel zijn voor ons leven of onze gezondheid,
- mensen klagen over de “crisis”, met enkele procenten koopkrachtvermindering en een zogenaamd “ondraaglijke onzekerheid over de toekomst”, terwijl miljoenen mensen in grote delen van de wereld niet aan hun elementaire behoeften kunnen voldoen en van geen enkele vorm van onderwijs, medische zorg of sociale opvang kunnen genieten,
- mensen zich zorgen maken over hun pensioen dat hen in staat moet stellen nog vele jaren comfortabel te leven zonder enige arbeid te moeten verrichten terwijl in grote delen van de wereld iemand die niet werkt ook gewoon niets te eten heeft,
- miljarden worden uitgegeven aan luxegoederen, luxerestaurants (waar massaal voedsel weggegooid wordt), modieuze kleren, luxewoningen, luxevakanties en city-trips, duur en energieverslindend speelgoed voor kinderen en volwassenen (dure uitrustingen voor sport of andere hobby’s, dure motorfietsen, auto’s, boten…), festivals, luxueuze dure sportinfrastructuren en sportevenementen, dure en futiele vrijetijdsbestedingen, dure en overbodige medische ingrepen, terwijl elders in de wereld mensen in mensonwaardige omstandigheden leven en sterven,
- mensen in de rijke landen zich opwinden over winnaars van (euro)songfestivals of miss-verkiezingen en over zinloze sportuitslagen of olympische spelen waar niemand beter van wordt (elke nieuwsuitzending eindigt steevast met sportuitslagen alsof die even belangrijk zouden kunnen zijn dan de drama’s en het menselijke leed in de wereld),
- mensen in de rijke landen het normaal vinden en er een punt van maken zo veel mogelijk van hun vermogen aan hun erfgenamen te geven en zo weinig mogelijk aan de overheid (de fiscus) af te staan (“Geef zo veel mogelijk aan uw kinderen! Geef geen euro te veel aan de fiscus!”), hoewel het systeem van erfenissen structureel de ongelijkheid in stand houdt en vergroot terwijl de overheid de enige instantie is die structureel iets zou kunnen bijdragen aan het wegwerken van de schrijnende ongelijkheid in de samenleving en in de wereld,
- individuen en bedrijven verkiezen hun geld te stoppen in luxe goederen, luxe evenementen, en dure gebouwen en consumptiepaleizen om zo weinig mogelijk belasting te “moeten” betalen. Vaak worden nog perfect bruikbare goederen weggeworpen of gebouwen afgebroken om nieuwe te kopen of te bouwen. In onze comfortabele woningen in onze comfortabele steden en samenlevingen geven wij ons geld kennelijk liever aan ons eigen speelgoed en vermaak dan aan het lenigen van de nood van anderen of het verzekeren van een menswaardig bestaan voor iedereen.
De filosoof Peter Singer stelde ooit een gedachtenexperiment voor dat samengevat als volgt gaat. Stel u voor dat u op de splitsing van een treinspoor staat en dat u de wissel kunt bedienen. U ziet in de verte een trein aankomen, die u zowel naar links als naar rechts kunt sturen. Op het ene spoor staat uw splinternieuwe dure wagen. Op het andere spoor zit een kind te spelen. U kunt dat kind niet meer weghalen, maar u kunt wel de wissel bedienen. Waar zult u de trein naartoe sturen?
De meeste mensen zullen het kind willen redden, zelfs ten koste van hun dure wagen. Maar dan herinnert Peter Singer er ons aan dat ook wij in de gelegenheid zijn om kinderlevens te redden. Op grond van plausibele ramingen en het raadplegen van deskundigen kwam de filosoof Peter Unger tot de conclusie dat 200 dollar voldoende is (rekening houdend met alle kosten) om van een ziek tweejarig kind een gezond zesjarig kind te maken. Op grond van deze informatie kan ieder van ons, met dezelfde creditcard waarmee hij of zij een skivakantie boekt, ook een bijdrage leveren aan Unicef of aan het Rode Kruis om een kind te redden. Alleen zijn de kinderen waar het om gaat zo ver weg en is het zo gemakkelijk om de ogen te sluiten en het niet te weten… (zie het interview met Peter Singer in de rubriek Actualiteit op deze website, en zie ook Peter Singer, Een Ethisch Leven, uitg. Spectrum, 2001)
Een ethisch leven is een leven van verantwoordelijkheid, niet alleen voor de eigen gedachten, emoties en daden, maar ook voor de gevolgen daarvan op andere mensen en op alle andere vormen van leven en op de omgeving, zowel in onze onmiddellijke levenssfeer als in het grotere kader van de hele aarde.
Een ethisch leven zou niet alleen bijdragen tot een betere, een meer humane en een gelukkiger wereld, maar zou ook individueel tot een gelukkiger en meer bevrediging schenkend leven leiden dan een leven dat geleid wordt door de principes van de consumptiemaatschappij. Een ethisch leven is een gelukkig leven.
maandag 5 april 2010
Is de samenleving niet individualistischer geworden? Is er geen sprake van verruwing en normvervaging in de samenleving?
De gruwelijke gebeurtenissen van de 20e eeuw hebben ertoe geleid dat de mens het geloof in religie, politiek en wetenschap verloren is. Dit zogenaamde “wegvallen van de grote verhalen” (Lyotard) heeft tot een verbrokkeling van de samenleving geleid. Mensen voelen zich niet meer verbonden door een groot, zingevend en enthousiasmerend religieus, sociaal, politiek, artistiek of wetenschappelijk verhaal. Die verhalen hebben namelijk hun geloofwaardigheid verloren door het debacle van de 20e eeuw, met de Nazi-concentratiekampen als triest hoogtepunt (helaas gevolgd door Rwanda, Bosnië, Kosovo, Congo…). De redelijkheid van de moderniteit, die de mens de hemel beloofde, heeft in feite de hel gebracht.*
Dat legde de grondslag voor de reactie van de postmoderniteit. In de plaats van een groot verhaal zijn er alleen nog zgn. kleine verhalen (“ieder zijn waarheid”), waardoor ieder voor zich probeert een plekje in de zon te veroveren. Het gaat niet langer om “wij” maar om “ik” tegen “zij”. Er is niet langer het gevoel verbonden te zijn met een groter geheel omdat er niet langer een verbindend verhaal is.
Een verdere vaststelling is dat steeds minder beroep wordt gedaan op persoonlijk denken, met name op ethische reflectie en op verantwoordelijkheidszin. Denken is immers niet langer nodig: het volstaat je aan “het boekje” te houden en de procedures of “guidelines” te volgen om onaantastbaar en “safe” te zijn. Dit wordt bijzonder zichtbaar op de openbare wegen die vol staan met lijnen en markeringen die aangeven waar je wel en niet mag rijden terwijl een overvloed aan borden duidelijk moet maken wat je wel en niet moet en mag doen. Maar ook in de werkomgeving, in de gerechtelijke wereld en zelfs in de medische wereld en in de welzijnszorg wordt deze trend steeds duidelijker. Op die manier wordt de mens steeds meer tot een gedachteloze robot herleid, die daarenboven als in een modern panopticum voortdurend bespied wordt door mechanische robotten die elke overtreding onmiddellijk registreren en passend bestraffen.
Onze samenleving is daardoor in toenemende mate een geheel van onpersoonlijke en anonieme rechten en verplichtingen geworden, een samenleving onder de dictatuur van het vanzelf¬sprekende en het normale, een samenleving zonder menselijk gelaat en zonder gevoel van verbondenheid. Van de idealen van de Franse revolutie worden in de hedendaagse neoliberale samenleving vooral vrijheid en gelijkheid sterk benadrukt terwijl de broederlijkheid (c.q. verbondenheid, empathie, liefde, mededogen) eerder op de achtergrond is geraakt. Vrijheid en gelijkheid worden vertaald in georganiseerde, bureaucratische rechten en plichten terwijl de betekenis en de bijdrage van het individuele bestaan aan de samenleving vrijwel onzichtbaar is geworden. De mens weet niet meer waar zijn inspanningen en zijn inzet voor dienen en hij/zij wordt er door niemand voor bedankt. Hij betaalt belastingen aan een anonieme fiscus en krijgt allerlei tegemoetkomingen van een anoniem stelsel van sociale zekerheid. Hij voelt zich dan ook niet meer verbonden met de samenleving. Hoewel de democratie de belofte inhield van een door het individu zelf bepaald en zelf gestuurd leven, lijken mensen steeds meer geleefd te worden door regels en omstandigheden waarover ze geen keuze hebben, terwijl ze anderzijds blind zijn voor de echte keuzemogelijkheden in de binnenwereld van het bewustzijn. De democratie is een dictatuur van de meerderheid en van de normaliteit en de middelmaat geworden, een politiek spel dat op dezelfde commerciële en competitieve wijze opgevoerd wordt als songfestivals, miss-verkiezingen of andere vormen van massa-entertainment. Het zo vaak aangeklaagde individualisme in de samenleving is in feite veeleer een vorm van onvolwassenheid. We zijn immers nog niet tot een echte, volwassen vorm van individualisme gekomen, dit wil zeggen tot het inzicht dat wat wij denken en doen (inclusief ons consumptie- en koopgedrag) gevolgen heeft voor alles en iedereen en dat de zorg voor anderen, voor de natuur en voor de aarde, een wezenlijk onderdeel van het eigen geluk is. Hoewel het in een dergelijk onvolwassen denkkader voor velen moeilijk wordt in de zinvolheid van het bestaan te blijven geloven, leidt dit vooralsnog niet tot een voldoende vermindering van het materiële en maatschappelijke bestaanscomfort en tot een voldoende sense of urgency om maatschappelijke veranderingen te overwegen.
Dat leidt tot de voorwaarden voor delinquentie. Delinquentie wijst immers op de¬linquentie, d.i. de afwezigheid van een link, van een verbondenheid. De verwetenschappelijking van het wereldbeeld heeft bijgedragen tot deze koele, afgescheiden, objectiverende, verdinglijkende houding tegenover het object van onderzoek. De wetenschap berust immers op “secare”, op kritisch en objectief onderzoek, en niet op “ligare”. De wetenschap geeft geen verbindend verhaal maar een verklarend verhaal over de aarde, de natuur en de kosmos als te ontginnen terreinen. De samenleving wordt een te optimaliseren terrein. De medemens en zijn arbeid worden te ontginnen “human ressources”. De mogelijkheden en het maximaliseren van die ontginning zijn het onderwerp van diverse (mens)wetenschappen. Zelfs de monotheïstische godsdiensten hebben daartoe bijgedragen door het goddelijke, het heilige, het sacrale in een hiernamaals buiten de aarde te plaatsen. Deze “moderne” godsdiensten hebben de plaats ingenomen van de “primitieve” mystieke religies die de aarde en de natuur als heilig beschouwden. Daardoor is de aarde niet langer sacraal en kunnen we ze rustig als een te ontginnen terrein beschouwen. De houding van eerbied en verwondering maakt plaats voor de kettingzaag en de bulldozer.
Een eenvoudige observatie van de mens leert dat mensen zich vanzelf en zonder moeite vriendelijk, zorgzaam en hoffelijk gedragen tegen wie als “van ons” wordt beschouwd. Van wie “van ons” is kent men het gezicht en de naam. Tegen de persoon of de bezittingen van de onbekende en naamloze “ander” zal men zich daarentegen gemakkelijk vijandig, destructief en de-linquent kunnen gedragen. Onze samenlevingen zijn evenwel zo groot geworden dat men niet meer iedereen bij gezicht en naam kan kennen en er onvermijdelijk vele onbekende “anderen” zijn. Conflicten en oorlogen ontstaan met wie als de foute, bedreigende, niet-aanvaarde, ongewenste of zelfs te verdrijven en uit te roeien ander wordt beschouwd. Zelfs in de bijbel mag men de bezittingen van de vijand roven en zijn vrouwen verkrachten.
Het is dan ook duidelijk dat de verruwing van de samenleving, de normenvervaging en het geweld zeer archaïsche bronnen hebben en niet voorkomen kunnen worden door meer regels, meer geboden en verboden, meer repressie, meer politie of meer gevangenissen. Al deze maatregelen gaan immers juist in de zin van nog meer geweld, nog meer verruwing, nog meer de-linquentie, nog meer afscheiding en losgeslagenheid. Geweld kan alleen verminderd worden door het vergroten van de dimensie van verbondenheid, van “re-ligare”, het cultiveren van een “wij”-gevoel met de ander, die tegelijk als ander wordt aanvaard.** Vanuit een wij-gevoel denkt men niet in termen van maximaliseren van de winst voor mij, maar in termen van optimaliseren voor ons allen.
Een opvoeding tot geweldloosheid tegenover mensen en tegenover de natuur veronderstelt dus een opvoeding tot verbondenheid, niet alleen met lokale groeperingen en overtuigingen, maar met iets dat de hele mensheid en de hele aarde omvat. Dat is de rol van een spirituele dimensie. Die moet dan wel ook de traditionele godsdiensten overstijgen, want ook die hebben in het verleden vaak tot afscheiding, conflict en oorlog gezorgd. Dat zal echter alleen kunnen gebeuren door opvoeders en ouderen die zelf de taal van de geweldloosheid hebben leren spreken (let eens op de alomaanwezige strijd-, vecht- en oorlogstaal in de samenleving!) en die geweldloosheid niet tot een te onderwijzen vak maar tot een levenshouding hebben gemaakt waarvan zij tevens een voorbeeld zijn. Het volstaat even in de samenleving (competitie, commerciële sport…) te kijken om te beseffen hoe ver we van dit ideaal verwijderd zijn…
________________
* Zie hiervoor bijv. de felle kritiek op de moderniteit van Horkheimer en Adorno. Zie ook H. Marcuse, E. Fromm en anderen van de zgn. Frankfurter Schule. Zie ook Max Weber en Morris Berman.
** Zie uiteraard Levinas. Maar zie ook Marshall Rosenberg, Thomas d’Ansembourg, The Arbinger Insitute e.a.
De gruwelijke gebeurtenissen van de 20e eeuw hebben ertoe geleid dat de mens het geloof in religie, politiek en wetenschap verloren is. Dit zogenaamde “wegvallen van de grote verhalen” (Lyotard) heeft tot een verbrokkeling van de samenleving geleid. Mensen voelen zich niet meer verbonden door een groot, zingevend en enthousiasmerend religieus, sociaal, politiek, artistiek of wetenschappelijk verhaal. Die verhalen hebben namelijk hun geloofwaardigheid verloren door het debacle van de 20e eeuw, met de Nazi-concentratiekampen als triest hoogtepunt (helaas gevolgd door Rwanda, Bosnië, Kosovo, Congo…). De redelijkheid van de moderniteit, die de mens de hemel beloofde, heeft in feite de hel gebracht.*
Dat legde de grondslag voor de reactie van de postmoderniteit. In de plaats van een groot verhaal zijn er alleen nog zgn. kleine verhalen (“ieder zijn waarheid”), waardoor ieder voor zich probeert een plekje in de zon te veroveren. Het gaat niet langer om “wij” maar om “ik” tegen “zij”. Er is niet langer het gevoel verbonden te zijn met een groter geheel omdat er niet langer een verbindend verhaal is.
Een verdere vaststelling is dat steeds minder beroep wordt gedaan op persoonlijk denken, met name op ethische reflectie en op verantwoordelijkheidszin. Denken is immers niet langer nodig: het volstaat je aan “het boekje” te houden en de procedures of “guidelines” te volgen om onaantastbaar en “safe” te zijn. Dit wordt bijzonder zichtbaar op de openbare wegen die vol staan met lijnen en markeringen die aangeven waar je wel en niet mag rijden terwijl een overvloed aan borden duidelijk moet maken wat je wel en niet moet en mag doen. Maar ook in de werkomgeving, in de gerechtelijke wereld en zelfs in de medische wereld en in de welzijnszorg wordt deze trend steeds duidelijker. Op die manier wordt de mens steeds meer tot een gedachteloze robot herleid, die daarenboven als in een modern panopticum voortdurend bespied wordt door mechanische robotten die elke overtreding onmiddellijk registreren en passend bestraffen.
Onze samenleving is daardoor in toenemende mate een geheel van onpersoonlijke en anonieme rechten en verplichtingen geworden, een samenleving onder de dictatuur van het vanzelf¬sprekende en het normale, een samenleving zonder menselijk gelaat en zonder gevoel van verbondenheid. Van de idealen van de Franse revolutie worden in de hedendaagse neoliberale samenleving vooral vrijheid en gelijkheid sterk benadrukt terwijl de broederlijkheid (c.q. verbondenheid, empathie, liefde, mededogen) eerder op de achtergrond is geraakt. Vrijheid en gelijkheid worden vertaald in georganiseerde, bureaucratische rechten en plichten terwijl de betekenis en de bijdrage van het individuele bestaan aan de samenleving vrijwel onzichtbaar is geworden. De mens weet niet meer waar zijn inspanningen en zijn inzet voor dienen en hij/zij wordt er door niemand voor bedankt. Hij betaalt belastingen aan een anonieme fiscus en krijgt allerlei tegemoetkomingen van een anoniem stelsel van sociale zekerheid. Hij voelt zich dan ook niet meer verbonden met de samenleving. Hoewel de democratie de belofte inhield van een door het individu zelf bepaald en zelf gestuurd leven, lijken mensen steeds meer geleefd te worden door regels en omstandigheden waarover ze geen keuze hebben, terwijl ze anderzijds blind zijn voor de echte keuzemogelijkheden in de binnenwereld van het bewustzijn. De democratie is een dictatuur van de meerderheid en van de normaliteit en de middelmaat geworden, een politiek spel dat op dezelfde commerciële en competitieve wijze opgevoerd wordt als songfestivals, miss-verkiezingen of andere vormen van massa-entertainment. Het zo vaak aangeklaagde individualisme in de samenleving is in feite veeleer een vorm van onvolwassenheid. We zijn immers nog niet tot een echte, volwassen vorm van individualisme gekomen, dit wil zeggen tot het inzicht dat wat wij denken en doen (inclusief ons consumptie- en koopgedrag) gevolgen heeft voor alles en iedereen en dat de zorg voor anderen, voor de natuur en voor de aarde, een wezenlijk onderdeel van het eigen geluk is. Hoewel het in een dergelijk onvolwassen denkkader voor velen moeilijk wordt in de zinvolheid van het bestaan te blijven geloven, leidt dit vooralsnog niet tot een voldoende vermindering van het materiële en maatschappelijke bestaanscomfort en tot een voldoende sense of urgency om maatschappelijke veranderingen te overwegen.
Dat leidt tot de voorwaarden voor delinquentie. Delinquentie wijst immers op de¬linquentie, d.i. de afwezigheid van een link, van een verbondenheid. De verwetenschappelijking van het wereldbeeld heeft bijgedragen tot deze koele, afgescheiden, objectiverende, verdinglijkende houding tegenover het object van onderzoek. De wetenschap berust immers op “secare”, op kritisch en objectief onderzoek, en niet op “ligare”. De wetenschap geeft geen verbindend verhaal maar een verklarend verhaal over de aarde, de natuur en de kosmos als te ontginnen terreinen. De samenleving wordt een te optimaliseren terrein. De medemens en zijn arbeid worden te ontginnen “human ressources”. De mogelijkheden en het maximaliseren van die ontginning zijn het onderwerp van diverse (mens)wetenschappen. Zelfs de monotheïstische godsdiensten hebben daartoe bijgedragen door het goddelijke, het heilige, het sacrale in een hiernamaals buiten de aarde te plaatsen. Deze “moderne” godsdiensten hebben de plaats ingenomen van de “primitieve” mystieke religies die de aarde en de natuur als heilig beschouwden. Daardoor is de aarde niet langer sacraal en kunnen we ze rustig als een te ontginnen terrein beschouwen. De houding van eerbied en verwondering maakt plaats voor de kettingzaag en de bulldozer.
Een eenvoudige observatie van de mens leert dat mensen zich vanzelf en zonder moeite vriendelijk, zorgzaam en hoffelijk gedragen tegen wie als “van ons” wordt beschouwd. Van wie “van ons” is kent men het gezicht en de naam. Tegen de persoon of de bezittingen van de onbekende en naamloze “ander” zal men zich daarentegen gemakkelijk vijandig, destructief en de-linquent kunnen gedragen. Onze samenlevingen zijn evenwel zo groot geworden dat men niet meer iedereen bij gezicht en naam kan kennen en er onvermijdelijk vele onbekende “anderen” zijn. Conflicten en oorlogen ontstaan met wie als de foute, bedreigende, niet-aanvaarde, ongewenste of zelfs te verdrijven en uit te roeien ander wordt beschouwd. Zelfs in de bijbel mag men de bezittingen van de vijand roven en zijn vrouwen verkrachten.
Het is dan ook duidelijk dat de verruwing van de samenleving, de normenvervaging en het geweld zeer archaïsche bronnen hebben en niet voorkomen kunnen worden door meer regels, meer geboden en verboden, meer repressie, meer politie of meer gevangenissen. Al deze maatregelen gaan immers juist in de zin van nog meer geweld, nog meer verruwing, nog meer de-linquentie, nog meer afscheiding en losgeslagenheid. Geweld kan alleen verminderd worden door het vergroten van de dimensie van verbondenheid, van “re-ligare”, het cultiveren van een “wij”-gevoel met de ander, die tegelijk als ander wordt aanvaard.** Vanuit een wij-gevoel denkt men niet in termen van maximaliseren van de winst voor mij, maar in termen van optimaliseren voor ons allen.
Een opvoeding tot geweldloosheid tegenover mensen en tegenover de natuur veronderstelt dus een opvoeding tot verbondenheid, niet alleen met lokale groeperingen en overtuigingen, maar met iets dat de hele mensheid en de hele aarde omvat. Dat is de rol van een spirituele dimensie. Die moet dan wel ook de traditionele godsdiensten overstijgen, want ook die hebben in het verleden vaak tot afscheiding, conflict en oorlog gezorgd. Dat zal echter alleen kunnen gebeuren door opvoeders en ouderen die zelf de taal van de geweldloosheid hebben leren spreken (let eens op de alomaanwezige strijd-, vecht- en oorlogstaal in de samenleving!) en die geweldloosheid niet tot een te onderwijzen vak maar tot een levenshouding hebben gemaakt waarvan zij tevens een voorbeeld zijn. Het volstaat even in de samenleving (competitie, commerciële sport…) te kijken om te beseffen hoe ver we van dit ideaal verwijderd zijn…
________________
* Zie hiervoor bijv. de felle kritiek op de moderniteit van Horkheimer en Adorno. Zie ook H. Marcuse, E. Fromm en anderen van de zgn. Frankfurter Schule. Zie ook Max Weber en Morris Berman.
** Zie uiteraard Levinas. Maar zie ook Marshall Rosenberg, Thomas d’Ansembourg, The Arbinger Insitute e.a.
Abonneren op:
Posts (Atom)