De affaire DSK

De affaire DSK, ongeacht of de DSK ten laste gelegde feiten waar zullen blijken te zijn of niet, zorgt voor heel wat opschudding en beroering in de media en in de geesten van vele mensen. Volgens de Franse psycholoog en psychoanalyticus Michael Stora (in psychologies.com) beroert en schokt de affaire DSK ons dermate omdat zij te maken heeft met onze onbewuste voorstelling van de vaderfiguur. In elke machtige figuur zouden wij immers een soort symbolische vaderfiguur zien, d.i. een figuur die ons bescherming zal bieden tegen de rampspoeden van het leven. Het machtige IMF en de figuur van DSK doen zich inderdaad voor als de ultieme redders van mensen en landen in nood. In de huidige seculiere wereld heeft het IMF dan ook in zekere zin de plaats ingenomen van de almachtige godheid in de diverse godsdiensten. Dat verklaart de enorme emotionele impact van de affaire. Als een echte of symbolische vaderfiguur van zijn voetstuk wordt gestoten en dus ‘wegvalt’, kan die 'vadermoord' ons weliswaar een soort plezier bezorgen, maar worden wij er tevens hardhandig aan herinnerd dat niemand nog voor ons zal zorgen, dat wij alleen nog voor onszelf kunnen zorgen, dat wij alleen zijn. Het aanvaarden van het alleen-zijn is één van de belangrijkste en moeilijkste aspecten van de overgang van een kinderlijke naar een volwassen levensvisie. Voor vele mensen is het een ondraaglijke en haast traumatische ervaring. Zij voelen zich verlaten en ontredderd. Zij kunnen het hun ouders en vooral hun vader niet vergeven dat zij maar ‘gewone’ mensen blijken te zijn, behept met ‘gewone’ menselijke eigenschappen. Vele mensen zoeken dan ook surrogaten in partners, idolen, bezittingen, clubs, religies…

Er is nog een andere mogelijke reden waarom de affaire DSK ons dermate schokt en verstoort: zij herinnert er ons aan dat ons rationele zelf een eerder zwakke en broze entiteit is naast dat andere, primitieve, op seks en macht beluste personage dat in ons huist. In elke man zou een soort kleine DSK leven, die bovendien altijd sneller wakker blijkt te zijn dan het rationele, ethische zelf. Dat laatste hinkt altijd een beetje achterop, weliswaar doorgaans nog net op tijd om te beletten dat het primitieve personage al te veel onheil zou veroorzaken, maar soms ook niet. Dat valt uiteraard vooral op bij publieke figuren die onvermijdelijk in de kijkers van de media lopen. Het is ook het thema van talrijke literaire en andere artistieke producten, van Sofocles over Shakespeare en Flaubert tot Woody Allen.

Er is nog een bijkomend vervelend aspect: machtige mannen zijn altijd mannen die ook seksueel bijzonder actief blijken te zijn. Seks heeft immers een ongemakkelijk en onaangenaam verband met macht en beide blijken iets met testosteron te hebben. En nog vervelender is het gegeven dat precies de macht van die mannen op vele vrouwen een onweerstaanbaar erotiserend effect blijkt te hebben. Dat is een deel van ons evolutionaire erfgoed, of we dat nu leuk vinden of niet. Ook vrouwen hebben immers een onbewust, primitief wezen in zich dat aangetrokken wordt door symbolen van macht. Machtige mannen, zowel in de politiek als op het voetbalveld of zelfs op de motorfiets, hebben dan ook nooit een tekort aan vrouwen. Vele mannen (bijv. Henri Kissinger) die bepaald niet moeders mooiste waren en nauwelijks vrouwen wisten te interesseren, werden plots gegeerd als zij macht hadden verworven. Macht, van welke aard ook, erotiseert. Ook rock- of popsterren hebben nooit een tekort aan gewillige vrouwtjes en sommige idolen geven dan ook zonder meer toe dat dit aspect eigenlijk hun belangrijkste motivering voor hun 'kunst' was.

Dat alles maakt het moeilijk om te blijven geloven in een eenvoudig verhaal met de eenvoudige romantische en morele clichés van 'goeden' en 'slechten' en van seks als uiting van liefde. De wereld valt echter niet zo eenvoudig te begrijpen. Het lijkt meer om een complexe dans te gaan die iedereen lijkt mee te dansen, een mallemolen waar het allesbehalve eenvoudig is om een duidelijke ‘schuldige’ of een duidelijk 'slachtoffer' aan te wijzen, tot iemand uit de mallemolen stapt en een klacht gaat neerleggen... Dan wordt alles plots weer eenvoudig want er is immers de wet die duidelijk is. Dan kunnen we weer opgelucht ademhalen: de slechterik is gevonden en goddank behoren wij tot de goeden.