maandag 20 oktober 2008

Ik word achtervolgd door zwarte gedachten en ik ben vaak angstig of boos. Hoe kan ik die gedachten loslaten?

Gedachten en de daarbijhorende emoties zijn een gevolg van evolutionaire, sociale en theatrale scenario’s die zich in ons afspelen. Wij kunnen niet beletten dat zij in ons ontstaan. Er zijn echter geen gedachten die mensen kunnen “achtervolgen”. Gedachten zijn nooit een probleem. Mensen hebben alleen een probleem als ze hun gedachten verwarren met de realiteit, als ze hun gedachten geloven en voor waar nemen. Dan ontstaan emoties. Emoties zijn reacties op realiteiten. Emoties als reactie op gedachten zijn zinloos. Gedachten zonder emoties leiden tot voorzichtigheid en verstandige maatregelen. Gedachten mét emoties leiden tot angst en paniek, en tot onverstandig gedrag. Hoe meer je inziet dat je niet je gedachten bent maar de waarnemer van je gedachten, hoe minder gedachten in staat zullen zijn je allerlei emoties te geven of ongelukkig te zijn. Gedachten zijn simulaties van de realiteit en zijn bedoeld om de realiteit te onderzoeken, net zoals een piloot leert vliegen in een simulator. Als hij weet dat hij in een simulator zit, kan hij rustig de mogelijkheid onderzoeken zonder bang te zijn om te crashen.

Emoties als angst en boosheid zijn in aanleg uitingen van evolutionaire reacties en mechanismen die in ieder van ons aanwezig zijn. Zij zijn het gevolg van de zogenaamde fight or flight reacties. Elk dier is in wezen angstig omdat angst in de evolutie nuttig was voor de overleving. Dieren worden voortdurend, tientallen keren per dag, in hun overleving bedreigd en alleen dieren die voldoende angstig waren, hebben overleefd. Alle dieren kunnen ook agressief zijn, omdat ook agressie bijdraagt tot de overleving. Dieren hebben immers geen andere mogelijkheden om belangenconflicten over territorium, voedsel, partners, enz. te regelen. Het evolutionaire spel is louter op voortbestaan gericht, niet op individueel welzijn. Veel van wat wij als “elementaire“ menselijke morele eigenschappen beschouwen, komt in de natuur niet voor. Zo zijn gelijkheid en rechtvaardigheid geen natuurlijke eigenschappen maar slavernij, misleiding en uitbuiting wel. Het evolutionaire spel heeft dus niets te maken met onze geestelijke individualiteit en onze echt “menselijke” opvattingen. Het heeft geen morele dimensie en is ook niet bedoeld voor individueel geluk.

Het bewustzijn, dat uniek is voor de mens, is enerzijds een verdere ontwikkeling van deze evolutionaire mogelijkheden, en stelt ons anderzijds in staat deze te overstijgen.
Het bewustzijn heeft van de mens een formidabele overlevingsmachine gemaakt. In tegenstelling tot dieren die niet kunnen overleven als ze uit hun biotoop verwijderd worden, kan de mens inderdaad overal overleven. Dit is een rechtstreeks gevolg van de ongelooflijke menselijke mogelijkheden om te leren. Dieren kunnen alleen uit eigen ervaring leren. De mens kan, dankzij de taal, snel en gemakkelijk uit de ervaring van anderen leren. De mens kan daardoor voortbouwen op de kennis van anderen en kan daar originele oplossingen voor problemen aan toevoegen. Daardoor heeft de mens mogelijkheden waarmee hij ook ongehoord veel onheil kan aanrichten. Hij kan immers ook de verkeerde dingen leren. Hij is onderhevig aan het sociale spel van heersende opvattingen en overtuigingen. Ook dat is dus niet onze echte individualiteit maar is een maatschappelijk spel dat in ons gespeeld wordt…

Onze emoties worden immers niet bepaald door wat zich in de buitenwereld voordoet. Gebeurtenissen in de buitenwereld zijn gewoon feitelijkheden. Onze emoties worden niet bepaald door deze feitelijkheden maar door ons intern proces, met name de manier waarop wij die feitelijkheden in ons bewustzijn ensceneren en betekenissen geven, onze mentale theatralisering, de serene, komische of hysterische symbolisering en dramaturgie in het theater van ons bewustzijn. Elke emotie en elke ervaring heeft een interne structuur. Wie boos is, is boos op een interne voorstelling. Wie angstig is, is angstig vanwege een interne voorstelling. Wie gelukkig is, is gelukkig vanwege een interne voorstelling. Elke emotie en elke ervaring is dan ook een uitnodiging om die interne structuur, dat interne proces beter te leren kennen en dus bewuster te worden. Door het bewustzijn heeft de mens de mogelijkheid tot emotionele intelligentie, d.i. het intelligent omgaan met interne voorstellingen en emoties. Dat betekent niet meer of niet minder dan het in handen nemen van het interne proces, de interne regie, de interne dramaturgie.

Er zijn geen gedachten die mensen achtervolgen, er zijn alleen gedachten die steeds weer terugkeren omdat wij er geen plaats aan gegeven hebben en er ons tegen verzetten. De gedachten die “spontaan” in ons opkomen en die wij doorgaans aan een “ik” toeschrijven, zijn in de meeste gevallen niet-onderzochte uitspraken afkomstig uit de samenleving. Zij doen zich voor in de taal van de samenleving en met de woorden van de samenleving die wij tijdens onze opvoeding geleerd hebben. Gedachten die wij “zwarte gedachten” noemen, zijn gedachten die wij niet willen hebben. Maar juist door onze pogingen om ze niet te hebben, blijven ze terugkomen. Dat waar je aandacht en energie aan besteed, hou je precies in stand. Dat waar je probeert niet aan te denken, is daardoor uiteraard juist in het denken aanwezig (probeer maar eens niet aan een roze olifant te denken). Het is als jengelende kinderen die je wel even het zwijgen kunt opleggen, maar die even later alweer daar zijn en die doorgaan tot ze hun zin gekregen hebben of tot je een andere regeling hebt getroffen die de zaak afsluit. Zolang wij bepaalde gedachten niet hebben dóórgedacht en ze op die manier een plaats hebben gegeven, zullen ze terugkomen. (zie de vraag over angst)

Door zijn bewustzijn heeft de mens de mogelijkheid om zijn echte individualiteit te uiten en het evolutionaire en sociale spel te overstijgen.
De mens kan begrijpen dat zijn echte individualiteit, zijn echte zijn, méér is dan de fenomenen die zich in hem voordoen. Deze fenomenen zijn immers geen onontkoombare fataliteiten. De mens kan er afstand van nemen en een echt auteur worden van een eigen scenario in plaats van een speelbal van onpersoonlijke krachten.

- Maar hoe kan ik mijn verleden dan loslaten?
- Wat zou dat loslaten voor jou betekenen?
- Dat de gedachten aan het verleden er niet meer zijn, dat ze mij niet meer achtervolgen en kwellen!
- Dat is niet loslaten, dat is hopen dat er een mirakel zou gebeuren.
- Ja maar, hoe kan ik het verleden dan loslaten?
- Door te beseffen dat er niets los te laten is. Het verleden is voorbij. Je hoeft het niet meer los te laten. Het is al losgelaten. Het idee van loslaten is een misverstand.
- Ja maar de gedachten aan het verleden kwellen mij nog.
- Dat is niet omdat je die gedachten nog niet hebt losgelaten, maar omdat je er nog niet in het reine mee gekomen bent. Je bent er niet klaar mee. Gedachten blijven actief en komen terug zolang je er niet klaar mee bent.
- Wat moet ik daar dan voor doen?
- Ophouden met proberen die gedachten niet te hebben!
- Ja maar ze kwellen me!
- Gedachten kunnen je niet kwellen. De kwelling is alleen je eigen poging die gedachten niet te hebben.
- Wat moet ik dan doen?
- Die gedachten dóórdenken, ze afhandelen zodat je ze te ruste kunt leggen.
- Hoe moet ik dat doen?
- Door de realiteit waarnaar die gedachten verwijzen, te aanvaarden.
- Maar wat is aanvaarden?
- Zoals je bijv. de regen aanvaardt. Als je de regen aanvaardt, dan blijf je er niet over kankeren. Zolang je over de regen kankert, heb je hem niet aanvaard. Je hebt hem aanvaard als je er geen emotie van verzet meer bij hebt. Als er geen neen-gedachten meer zijn.
- Hoe kan ik mijn verleden aanvaarden?
- Door erover dóór te denken en al je neen-gedachten om te vormen tot ja-gedachten. Ja is het woord van de aanvaarding. Het is ook het woord van de vrede. Je aanvaard je verleden door vrede te sluiten met het verleden.
- Hoe weet ik dat ik in vrede ben?
- Als het niets meer uitmaakt of de gedachte komt of niet komt. Zo lang je zelfs maar hoopt dat de gedachte niet zal komen, heb je ze niet aanvaard.
- Ja maar het verleden heeft toch nog gevolgen voor het heden!
- Dat is een onoverkomelijke wetmatigheid van het leven. Ook daar zul je vrede moeten mee sluiten. Iedereen heeft te maken met gevolgen van keuzes die door hemzelf of door anderen in het verleden gemaakt zijn.
- Maar dat blijft mij kwellen!
- De kwelling is je neen-zeggen, je vechten, je strijden met de wereld zoals ze is. Het is weigeren de wereld te aanvaarden en te bewonen zoals ze nu is.
- Dus het komt neer op aanvaarden?
- Ja, het komt neer op een radicaal pacifistische houding tegenover de dingen die je nu eenmaal niet kunt veranderen.
- Ja maar dat is gemakkelijk gezegd …
- Ja hoor eens, dat is nu eens een gemakkelijke cliché-opmerking… de vraag is niet of het gemakkelijk gezegd is of niet, de vraag is of je ermee opschiet.

7 opmerkingen:

  1. Beste Gerbert,

    Een goede vriend van mij heeft 3 jaar geleden zelfmoord gepleegd. Het woord zelfmoord dringt zich sinds die dag nog iedere dag meerdere malen aan mij op.Ik probeer er voortdurend niet aan te denken hetgeen niet helpt, hetgeen ook uit dit stuk blijkt, het komt enkel vaker terug. Betekent dit dat ik eerst moet aanvaarden dat het een gegeven is?Dat ik het overlijden nog niet aanvaard heb? Zo'n gruwlijke daad is toch niet te aanvaarden?

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Beste anoniem,
    Ik weet niet goed wat je met "aanvaarden" bedoelt. Dingen gebeuren zoals ze gebeuren en mensen doen de dingen die ze doen. Wij hebben niet de keuze dat te "aanvaarden" of "niet te aanvaarden". Wij hebben geen keuze in de dingen die gebeuren of in wat anderen doen. Wij kunnen dat alleen maar respecteren, ongeacht of we het begrijpen of niet.
    Wij kunnen alleen voor onszelf beslissen wat we denken en doen. Het leven is ons hoogste goed en mag niet is aangetast worden. Om dezelfde reden dat we niet het leven van iemand anders mogen nemen, mogen we ook niet het leven van onszelf nemen. Het leven is geen privé-bezit waar we zomaar over te beslissen hebben.
    Maar er zijn mensen die het zo niet zien. Er zijn mensen die denken het leven van anderen te mogen nemen, en er zijn mensen die denken het leven in zichzelf te mogen beëindigen. Ook dat hebben we niet te “aanvaarden” of “niet-aanvaarden”. We kunnen alleen met mededogen kijken naar mensen die er zo over denken. In hun ogen is dat waarschijnlijk de juiste beslissing of wellicht zagen ze geen andere uitweg uit een leven dat te veel lijden met zich bracht.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Beste Gerbert,
    Bedankt voor uw reactie. Allereerst wil ik zeggen dat ik ontzettend blij ben met een site als deze. Ik ervaar er veel steun aan.
    Daarnaast vraag ik mij voortdurend af hoe het komt dat de herinnering (in de vorm van het woord zelfmoord) zich zo vaak aan mij opdringt en hoe ik hier het beste mee om kan gaan. Betekent het dat ik nog niet in het reine ben gekomen met zijn suicide of zijn het zwarte gedachten/intrusies die mij kwellen?
    Ik zou er veel voor over hebben om hiervan af te komen. De gedachten kwellen mij dagelijks.Maar hoe??

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Beste anoniem,

    Bedankt voor uw positieve commentaar op de site!
    Een herinnering die voortdurend terugkeert is als een foto van het verleden die je voortdurend tegenkomt zolang je ze geen definitieve plaats in je fotoalbum hebt gegeven.

    Mensen kunnen herinneringen aan het verleden wakker houden door er bijvoorbeeld de vraag ‘waarom?’ aan te koppelen. Ze denken dat ze een antwoord op die vraag nodig hebben alvorens het gebeuren te kunnen aanvaarden. Ze eisen dat het leven een antwoord zou geven.

    De wijsheid is echter in te zien dat op vele ‘waarom?’-vragen gewoon geen antwoord bestaat. We weten niet waarom mensen geboren worden en waarom ze sterven, waarom sommige mensen het leven prachtig vinden en anderen er niets in zien, waarom op sommige dagen de zon schijnt terwijl het op andere dagen regent…

    Levenskunst is de wijsheid het leven te aanvaarden zonder een antwoord op al die vragen te eisen. Het leven is ons geen verantwoording verschuldigd. En dat geldt ook voor het leven in de vorm van die bepaalde persoon die in je leven is geweest. Je kunt een ander mens niet begrijpen. Alleen machines kunnen we begrijpen. Mensen kunnen we alleen aanvaarden zoals ze zijn. Dat is liefde en mededogen in plaats van begrijpen. Je zult nooit begrijpen waarom die mens die beslissing genomen heeft. Aanvaard alleen dat hij/zij daar zijn redenen voor gehad zal hebben.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Beste Gerbert,

    Wederom bedankt voor je reactie! Het voorbeeld van de foto geeft mij een zekere rust. Het heeft inderdaad nog geen plaats in mijn album gekregen. I.p.v. bang worden voor de herinnering ga ik proberen ernaar te kijken zonder emotie, als een gegeven, als iets dat is gebeurt.Ik denk namelijk dat angst voor de gedachte en het opkomen ervan het juist erger maakt. Ik zal moeten aanvaarden dat deze gedachten er zijn en erbij horen en pas weggaan of verminderen in frequentie als ik ze kan toelaten en er geen negatieve emotie aan verbind.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Beste mensen

    Je kunt het verleden wel hebben verwerkt maar de daaraan gekoppelde denkmechanismen 'ik mag niet zijn wie ik ben' 'een man mag niet huilen' kunnen je wel een levenlang achtervolgen. Dus de gebeurtenissen kun je een plek geven maar het stigma dat erbij hoort, blijft je opbreken. Mij wel in ieder geval

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Denkgewoonten als 'ik mag niet zijn wie ik ben' of 'een man mag niet huilen' kunnen je niet ‘achtervolgen’. Het zijn ideeën en er zijn geen ideeën die mensen achtervolgen. Ideeën blijven in ons huizen tot we ze wijzigen. Een kind leert dat Sinterklaas niet bestaat en dat niet alle honden gevaarlijk zijn. Hij laat die ideeën achter zich. Mensen hebben geleerd dat de aarde niet plat is, zoals zo lang werd gedacht. Mensen kunnen leren dat bepaalde ideeën niet langer geldig zijn en vervangen kunnen worden door betere.

    BeantwoordenVerwijderen