Wijst de toenemende aanwezigheid van naakt en seks in de samenleving niet op een toenemende normvervaging?


Net zoals er in onze samenleving veel over liefde gesproken wordt, zonder dat er veel besef is van wat liefde eigenlijk is, is er veel te doen over seks en erotiek zonder dat er veel aandacht is voor de diepere betekenis.


Een bij die van bloem tot bloem vliegt om nectar te verzamelen, is zich er niet van bewust dat zij aan kruisbestuiving doet en het leven op aarde mede mogelijk maakt. Een mens kan leven als een bij, alleen begaan met het onmiddellijke plezier. Dat is niet moreel verwerpelijk. Het is alleen niet de hoogst mogelijke vorm van leven voor een mens. Vele mensen leven als een bij, onbewust dat zij deelnemen aan een sacraal proces.


In onze Joods-Christelijke cultuur zijn seks en erotiek om archaïsche redenen verbonden geraakt met wat verboden, slecht en zelfs vies is en dat bijgevolg verborgen moest blijven als iets wat nette mensen niet doen. Het is bijv. typisch dat mensen die Playboy lezen, dat altijd zogenaamd doen "voor de goede interviews", alsof het niet ok is om ook graag naar het vrouwelijk lichaam te kijken. Toen aan Christie Hefner, gedurende jaren de CEO van Playboy, recent gevraagd werd of ze het niet gênant vond dat vrouwen in het blad als seksuele objecten worden voorgesteld, antwoordde ze: "Neen, want mannen en vrouwen zijn seksuele objecten voor elkaar."
In traditionele samenlevingen waar mensen naakt lopen, is er uiteraard geen voedingsbodem voor blote plaatjes. Maar wat verboden is, gebeurt stiekem toch en het onvermijdelijke gevolg daarvan is de huidige ongebreidelde liberalisering, zonder dat dit gepaard gaat met veel diepgang of respect. Al wat verboden was, is plots niet meer verboden, dus toegelaten, en wordt dan ook mateloos gecommercialiseerd, geëxploiteerd en geconsumeerd. Maar we zijn de diepere betekenis kwijt. Nadat we eerst het kind met het badwater hadden weggegooid, hebben we nu het badwater wel terug, maar het kind is er niet meer.
Een vergelijkbaar verschijnsel heeft zich voorgedaan met wat nu “sport” heet en in feite zou moeten gaan om een lichaamscultuur die uiteindelijk tot doel heeft het lichaam als een heilige tempel te eren en te onderhouden. De praktijk is echter verworden tot een zinloos en betekenisloos commercieel gedoe van concurrentie en competitie met titels en medailles waar de meesten alleen passief, als consumenten aan deelnemen.


Omdat wij concepten als “heilig”, “mysterieus” of “goddelijk” niet meer kennen, kunnen wij ze ook niet meer zien. Niet in de erotiek, niet elders. Als wij het verheffende en het verhevene niet meer kunnen zien, blijft alleen het banale over. Men kan ook schilderijen als “alleen maar” verf op een doek, muziek als “alleen maar” noten na elkaar, en seks als “alleen maar” te consumeren plezier zien.


Mensen zijn altijd al gefascineerd geweest door het menselijke lichaam, van bij de antieke Grieken tot in de moderne kunst. Kunst werd dan ook vaak als excuus gebruikt om de mens toe te laten zijn schroom te overstijgen en de blik over de schoonheid van het menselijke lichaam te laten gaan. Waarom zou immers het mooiste en meest volmaakte wezen niet bekeken mogen worden? Maar wat is dan het verschil tussen naakt in de kunst en naakt in de pornografie? En wat is uiteindelijk pornografie? Er is geen steekhoudende definitie van pornografie. Er bestaat alleen een pornografische manier van kijken. Een naakt lichaam of mensen die de liefde bedrijven is niet obsceen en niet pornografisch. Men kan er alleen op een pornografische manier naar kijken. “Pornography is in the eye of the beholder.” Men kan ook op een pornografische wijze naar de Mona Lisa van Leonardo da Vinci of naar de Geboorte van Venus van Boticelli kijken. De pornografische blik is de blik die niet het heilige, het mysterieuze, het goddelijke ziet, maar die alleen zoekt naar het eigen gebruik, het onmiddellijke eigen genot. Het gaat dan niet om de vraag: welk mysterie openbaart zich hier, maar welk genot kan dit mij verschaffen? Het is leven als een bij die nectar verzamelt. De pornografische blik is de blik van de platvloerse consument.


Op net zo’n pornografische, consumptiegerichte manier kan men ook naar de aarde, naar de natuur, naar de samenleving, naar mensen, naar dieren, naar planten, naar voedsel kijken. Het is de blik die in de buitenwereld alleen maar mogelijkheden tot eigen genot zoekt. Men kan dus ook pornografisch eten, als men alleen denkt aan het voldoen van de eigen behoeften. Uiteraard is dit aspect in de activiteit van het eten altijd ook aanwezig, maar men kan tegelijk ook bewust zijn van het feit dat men door het eten van andere organismen (planten, dieren) deel uitmaakt van het grote proces van het leven. Men kan dankbaar en respectvol zijn voor het leven (planten, dieren) dat geleefd heeft en dat men nu opneemt in het eigen leven. Op die manier ontstaat een gevoel van verbinding met andere levende wezens en met de hele natuur. Dan wordt zelfs eten een sacraal gebeuren. Dat vergt alleen aandachtiger leven, met meer mindfulness…


Op dezelfde manier kan men seksualiteit, gaande van het bekijken van al dan niet tot kunst verheven afbeeldingen tot de intieme penetratie en vereniging met een ander persoon, zien als alleen maar een activiteit voor het bevredigen van de eigen behoeften, of als een activiteit waardoor men toetreedt tot een grotere orde, tot het mysterie van het leven. De schoonheid van een menselijk lichaam, net als de schoonheid van een roos of de schoonheid van de sterrenhemel, kan een mystieke beleving zijn. l’Origine du Monde van Gustave Courbet kan met een mystieke blik bekeken worden en de seksuele vereniging kan een sacraal gebeuren zijn, een meditatie, een daad van mystieke overgave.


Het feit dat bepaalde mensen hun lichamelijke kwaliteiten ook aanwenden als broodwinning, zowel in de dure erotische tempels als de Crazy Horse of de Lido in Parijs, als in de goedkopere versies van de peepshows, de erotica-beurzen of de nachtprogramma’s op de commerciële televisiezenders, verandert daar niets aan. Ook onder de string van een paaldanseres of onder de push-up van een stripteaseuse klopt een menselijk hart, ook als de betrokkenen zelf op respectloze wijze met het eigen lichaam omgaan. Wij kunnen alleen maar met mededogen kijken naar mensen die denken dat ze op die manier gelukkiger zullen worden of die geen andere keuze denken te hebben of misschien inderdaad niet hebben. Waarom zou het overigens zo veel respectabeler en nobeler zijn onze hersenen en ons denkvermogen te verhuren dan andere aspecten van ons zijn? Waarom zouden meisjes die hun bekoorlijkheden tonen minder respectabel zijn dan sporters die hun spierbundels tonen? Verhuren topsporters dan niet hun lichaam? Verhuren wij niet allemaal iets? En wie zou met hen willen ruilen? Is dat niet een louter conventionele burgerlijkheid die de wereld opdeelt in goeden en slechten, in een kaste van respectabele “nobelen” en een kaste van verwerpelijke “niet-nobelen”, van “zuiveren” en “onzuiveren”? (“Dank u Heer, dat ik niet ben zoals die!”)


In Oosterse culturen was seksualiteit en erotiek een heilige zaak, een toegang tot de wereld van de mystieke beleving. In vele Oosterse culturen zijn er overvloedig afbeeldingen van naakte mensen en paren die op diverse manieren de lichamelijke liefde beleven. Het beoefenen van de liefde was niet alleen een kunst, zoals beschreven in de Kama-Sutra, maar ook een symbool van het zich verbinden, niet alleen met een bepaald mens, maar uiteindelijk met het hele leven, met de kosmos. In het Tibetaanse Boeddhisme wordt de liefdesdaad, beginnend met een glimlach, via een omhelzing en eindigend in een orgasme, dan ook als model gesteld voor de weg van mededogen en verlichting.